Es war einmal ein armer Mann, der schuftete von früh bis spät und brachte es trotzdem zu nichts. Einmal – es war mitten im Winter – heizte der Arme seine Hütte, so dass sie mollig warm war, trug Erde herein und pflanzte einen Melonenkern. Es dauerte nicht lange, da begann die Pflanze zu wachsen. Nach kurzer Zeit hing eine grosse Frucht am Stängel.«Ich will sie dem Kaiser bringen», sagte sich der Arme. «Er wird mir die Melone sicher gut bezahlen.» Und so brach er auf und schleppte die Melone zum Palast des Kaisers. «Hast du die Melone selbst gezogen?», fragte der Kaiser neugierig. «Ja, Eure Majestät», antwortete der Arme. «Ausgezeichnet!», lobte ihn der Kaiser. «Und das bei dieser Kälte?»
«Ja, Eure Majestät.»
«Ausgezeichnet!», lobte wieder der Kaiser. «Und du hast dir die Mühe nur deshalb gemacht, um mir die Melone als Geschenk zu bringen?»
«Ja, Eure Majestät», flüsterte der Arme.
«Ausgezeichnet», rief der Kaiser, biss in die Melone, dass ihm der Saft vom Munde spritzte und entliess den Armen, ohne ihm die Frucht zu bezahlen. Der Arme trat aus dem Palast. Sein Magen knurrte vor Hunger, und am liebsten hätte er geweint. Da kam er an einem Wirtshaus vorbei. «He, du da, hast du nicht Appetit auf Tügüre, Teigtaschen?», rief der Wirt aus der Tür. Der Arme liess sich das nicht zweimal sagen. Schnell war er im Wirtshaus und noch schneller am Tisch. Der Wirt stellte eine Schüssel dampfender Teigtaschen vor ihn hin, und da der Arme schon lange nichts gegessen hatte, langte er tüchtig zu. «Hast du den Teig selbst zubereitet?», fragte der Arme den Wirt. «Selbstverständlich», antwortete der.
«Ausgezeichnet», lobte ihn der Arme. «Hast du sie auch selbst gekocht?»
«Selbstverständlich!»
«Ausgezeichnet», meinte der Arme. «Hast du die Tügüre auch selbst aus dem Wasser genommen?»
«Selbstverständlich!», antwortete der Wirt, der sich langsam über die vielen Fragen zu ärgern begann.
«Ausgezeichnet!», rief der Arme, erhob sich und schritt zur Tür. «Du hast zu zahlen vergessen», rief der Wirt und rannte dem Armen nach. Und weil der keinen Groschen bei sich hatte, liess der Wirt ihn vor den Kaiser schleppen. «Das ist unerhört!», rief der Kaiser. «Teigtaschen essen und nicht bezahlen! Glaubst du vielleicht, es reiche, wenn man ‹Ausgezeichnet› sagt? Dafür bekommt man bei uns nichts.»
«Entschuldigt, Majestät, ich habe alles verwechselt. Ich brachte Euch eine Melone, die ich mit viel Mühe gezüchtet hatte, und Ihr habt nur ‹Ausgezeichnet‹ gesagt und mich weggeschickt. Also glaubte ich, dass man mit diesem Wörtchen bezahlen kann.» Da schämte sich der Kaiser, bezahlte dem Wirt die Schulden und belohnte den Armen, denn eine gute Lehre ist ihren Preis wert. 

Märchen der Uiguren, Xinjiang/China, aus: Pflanzenmärchen aus aller Welt © Mutabor Verlag 2020

  كەمبەغەل ئادەم پادىشاھ

بىر باركەن، بىر يوقكەن، قەدىم زاماندا  بىر كەمبەغەل ئادەم بار ئىكەن. ئۇ ئادەم تاڭ سەھەردىن كەچ كىرگىچە ئىشلەيدىكەن، ئەمما شۇنداق جاپالىق ئىشلىسىمۇ ھىچنىمىگە ئېرىشەلمەيدىكەن. بىر قېتىم - قىشنىڭ ئوتتۇرسىدا سوغۇق بىر كۈنى - كەمبەغەل ئادەم كەپە ئۆيىنى تازا ئىسسىتىپ، تېشىدىن توپا ئەپكەرىپ قوغۇن تېرىپتۇ.

 ئۇزاق ۋاقىت ئۆتمەيلا، قوغۇن ئورۇقى تۇپراقنى يېرىپ چىقىپتۇ ۋە ئۆسۈشكە باشلاپتۇ. ئارقىدىن قىسقا زامان ئۆتمەيلا ساپنىڭ ئۇچىدا يوغان بىر قوغۇن چۈشۈپتۇ.

„مەن بۇ قوغۇننى پادىشاھقا ئاپارسام، ئۇ چوقۇم بۇ قوغۇن ئۇچۇن جىق پۇل بېرىدۇ“دەپ ئۆيلايدىكەن بۇ كەمبەغەل ئادەم.

شۇنداق قىلىپ بۇ كەمبەغەل ئادەم قوغۇننى سۆرەپ پادشاھنىڭ قەسرىگە باردىكەن.

„بۇ قوغۇننى ئۆزەڭ تېرىدىڭمۇ؟“ دەپ قىزىقىپ سوراپتۇ پادىشاھ.

„شۇنداق جانابى ئالىيلىرى“  دەپ جاۋاپ بېرىپتۇ كەمبەغەل ئادەم.

„ئاجايىپ!“  دەپ ماختاپتۇ  ئۇنى پادىشاھ.  „مۇشۇنداق سوغاقدىما؟“ دەپ سوراپتۇ.

„شۇنداق، جانابى ئالىيلىرى“

„ئاجايىپ“  دەپ يەنە قايتىدىن ماختاپتۇ پادىشاھ ئۇنى.

 „سەن ماڭا بۇنى سوغات قىلىمەن دەپ شۇنچىلىك ئاۋارە بولدىڭما؟“

„شۇنداق، جانابى ئالىيلىرى“  دەپ ئاستا پىچىرلايدىكەن كەمبەغەل ئادەم.

„زور“  دەپتۇ پادىشاھ قايتا ۋە قوغۇننى بىر چىشلەپ شەربەتلىرىنى ئاغزىدىن ئېقىتىپ تۇرۇپ، ئۇ كەمبەغەل ئادەمگە پۇل تۆلىمەي كەتكۈزۋېتىپتۇ. شۇنداق قىلىپ بۇ كەمبەغەل ئادەم سارايدىن قورۇق قول قايتىپتۇ.

بىچارە ئادەمنىڭ قوسىغىنىڭ ئاچقىنىدىن ئاشقازانلىرى ئاغرىپ، بۇ بىچارە كەمبەغەل ئادەمنىڭ يىغلىغىسى كەپتۇ. شۇ چاغدا ئۇ بىر ئاشخانىنىڭ ئالدىدىن ئۇتۇپتۇ.

„ئەي ئادەم، چۈچۈرە يېگىڭ بامۇ“ دەپ سوراپتۇ ئاشپەز. 

كەمبەغەل ئادەمگە بۇنى ئىككىنچى قېتىم دىيىشنىڭ ھاجىتى يوقتى. ئۇ چاققانلا  ئاشخانىغا كىرىپ، تېزلىكتە شىرەگە كېلىپ ئولتۇرۇپتۇ.

ئاشخانا ئىگىسى ئۇنىڭ ئالدىغا قىززىق چۆچۈرىنىچۈرىنى ئەكەپتۇ . بۇ كەمبەغەل ئادەم ئۇزاق ۋاقىتتىن بېرى ھىچنىمە يىمىگەچگە، تازا ھۇزۇرلۇنۇپ يەپتۇ.

ئۇ چۆچۈرىنى يەپ بولۇپ „ ھەممىنى ئوزىڭىز قىلدىڭىزمۇ؟“ دەپ سوراپتۇ ئاشپەزدىن.

„ئەلۋەتتە“

„ئاجايىپ“  دەپ جاۋاپ بېرىپتۇ ئۇنىڭغا.

  „ئوزىڭىز پىشىردىڭىزمۇ؟“

„ئەلۋەتتە!“

„ئاجايىپ“  دەپ توۋلاپتۇ  كەمبەغەل ئادەم.

„چۆچۈرىنى ئوزىڭىز سۇدىن سۇزدىڭىزمۇ؟“

„ئەلۋەتتە“ دەپ جاۋاپ بېرىپتۇ ئاشپەز، جىق سۇئاللاردىن جىلە بۇلۇپ.

„ئاجايىپ“ دەپتۇ كەمبەغەل، ۋە ئورنىدىن قۇپۇپ ئىشىككە قاراپ مېڭىپتۇ.

„پۇل تۆلەشنى ئۇنتۇپ قالدىڭ“ دەپ توۋلاپ كەمبەغەل ئادەمنىڭ ئارقىسىدىن يۇگۇرۇپتۇ ئاشپەز

ئەمما بۇ بىچارەنىڭ بىر تىيىنمۇ پۇلى يوق بولغاچقا، ئاشپەز  بۇ ئادەمنى پادىشاھنىڭ ھۇزۇرىغا سورەپ ئاپىرىپتۇ.

„بۇ پەقەت قاملاشماپتۇ“ دەپتۇ پادىشاھ. „چۆچۈرىنى يەپۋە ھەققىنى تولىمەي! سەنىڭچە „ئاجايىپ“ دىسىلا يېتەمدا؟ بۇنىڭغا بىزدە ھىچنىمە ئالغىلى بولمايدۇ“.

„كەچۈرۈڭ جانابى ئالىيلىرى، مەن ھەممە نەرسىنى ئالماشتۇرۋېتىپتىمەن. مەن سىزگە شۇنداق جاپا بىلەن ئۆستۈرگەن قوغۇننى ئەپكەلسەم، ئۆزلىرىمۇ „ئاجايىپ“ دەپلام مېنى يولغا سالدىڭىز. شۇڭا مەنمۇ سىز بەرگەن شۇ سۆز  بىلەن تۆلىسەم بۇلىدىكەن دەپ ئويلاپتىمەن“ دەپ جاۋاپ بېرىپتۇ.

پادىشاھ بۇ گەپلەرنى ئاڭلاپ خىجىل بۇپكېتىپتۇ ۋە ئاشپەزنىڭ پۇلىنى تۆلەپتۇ ، بۇ كەمبەغەل ئادەمگە جىج سوغات بېرىپ يولغا ساپتۇ.

چۈنكى ياخشى دەرسنىڭ باھاسىغا ئەرزىيدۇ

Kembeghel adem bilen padishah

Bir barken, bir yoqken, qedim zamanda  bir kembeghel adem bar iken. U her kuni tang seherdin kech kirgiche ishleydiken, emma shundaq japaliq ishlisimu hichnimige érishelmeydiken. Bir qétim - qishning ottursida soghuq bir küni - kembeghel adem kepe öyini taza issitip, téshidin topa epkerip qoghun tériptu.
uzaq waqit ötmeyla, qoghun oruqi tupraqni yérip chiqiptu we ösüshke bashlaptu. Arqidin qisqa zaman ötmeyla sapning uchida yoghan bir qoghun chüshüptu.
„men bu qoghunni padishahqa aparsam, u choqum bu qoghun uchun jiq pul béridu“dep öylaydiken bu kembeghel adem.
Shundaq qilip bu kembeghel adem qoghunni sörep padshahning qesrige bardiken.
„bu qoghunni özeng téridingmu?“ dep qiziqip soraptu padishah.
„shundaq janabi aliyliri“  dep jawap bériptu kembeghel adem.
„ajayip!“  dep maxtaptu  uni padishah.  „mushundaq soghaqdima?“ dep soraptu.
„shundaq, janabi aliyliri“
„ajayip“  dep yene qaytidin maxtaptu padishah uni.
„sen manga buni soghat qilimen dep shunchilik aware boldingma?“
„shundaq, janabi aliyliri“  dep asta pichirlaydiken kembeghel adem.
"zor“  deptu padishah qayta we qoghunni bir chishlep sherbetlirini aghzidin éqitip turup, u kembeghel ademge pul tölimey ketküzwétiptu. Shundaq qilip bu kembeghel adem saraydin qoruq qol qaytiptu.
Bichare ademning qosighining achqinidin ashqazanliri aghrip, bu bichare kembeghel ademning yighlighisi keptu. Shu chaghda u bir ashxanining aldidin utuptu.
„ey adem, chüchüre yéging bamu“ dep soraptu ashpez. 
Kembeghel ademge buni ikkinchi qétim diyishning hajiti yoqti. U chaqqanla  ashxanigha kirip, tézlikte shirege kélip olturuptu.
Ashxana igisi uning aldigha qizziq chöchürinichürini ekeptu . Bu kembeghel adem uzaq waqittin béri hichnime yimigechge, taza huzurlunup yeptu.
U chöchürini yep bolup „ hemmini ozingiz qildingizmu?“ dep soraptu ashpezdin.
„elwette“
„ajayip“  dep jawap bériptu uninggha.
„ozingiz pishirdingizmu?“
„elwette!“
„ajayip“  dep towlaptu  kembeghel adem.
„chöchürini ozingiz sudin suzdingizmu?“
„elwette“ dep jawap bériptu ashpez, jiq su'allardin jile bulup.
„ajayip“ deptu kembeghel, we ornidin qupup ishikke qarap méngiptu.
„pul töleshni untup qalding“ dep towlap kembeghel ademning arqisidin yuguruptu ashpez.
Emma bu bicharening bir tiyinmu puli yoq bolghachqa, ashpez  bu ademni padishahning huzurigha sorep apiriptu.
„bu peqet qamlashmaptu“ deptu padishah. „chöchürini yepwe heqqini tolimey! Seningche „ajayip“ disila yétemda? Buninggha bizde hichnime alghili bolmaydu“.
„kechürüng janabi aliyliri, men hemme nersini almashturwétiptimen. Men sizge shundaq japa bilen östürgen qoghunni epkelsem, özlirimu „ajayip“ deplam méni yolgha saldingiz. Shunga menmu siz bergen shu söz  bilen tölisem bulidiken dep oylaptimen“ dep jawap bériptu.
Padishah bu geplerni anglap xijil bupkétiptu we ashpezning pulini töleptu , bu kembeghel ademge jij soghat bérip yolgha saptu.
Chünki yaxshi dersning bahasi erziydu